Các nhà khảo cổ vừa khai quật được một bánh xe có tuổi từ 5.100 đến 5.350 năm, nằm sâu dưới đầm lầy gần thủ đô Ljubljana ở Slovenia. Hiện vật này già hơn chiếc bánh xe giữ kỷ lục được tìm thấy trước đó ở châu Âu là 100 tuổi.
Bánh xe được làm từ cây tần bì và gỗ sồi. Nó có bán kính 70 cm và dày 5 cm. Một trục xe dài hơn 1 m cũng được tìm thấy tại khu vực. Nhà khảo cổ Anton Veluscek nói: "Chiếc bánh xe này thực sự là một thành tựu khoa học đáng ngạc nhiên, tiến bộ hơn rất nhiều những mô hình sau này, được tìm thấy ở Thụy Sĩ và Đức".
Theo cuộc triển lãm mang tên "Sự tiến hoá của bánh xe" đang diễn ra ở Bảo tàng Owl's Head, thì khởi điểm thực sự của bánh xe có từ kỷ Paleolithic (cách đây 15.000-750.000 năm). Trong khi nơi khai sinh của những bánh xe đầu tiên vẫn chưa được biết tới, người ta vẫn cho rằng phát minh đầu tiên là ở vùng Lưỡng Hà, tức Iraq ngày nay.
Trước khi bánh xe ra đời, những khối hàng lớn được chất lên một xe trượt và do người hoặc bò kéo. Hầu hết các lịch sử gia đều giả thiết rằng về sau người ta sử dụng những khúc gỗ như trục lăn ở dưới ván trượt. Khi được đặt song song, các khúc gỗ có thể giúp hàng hoá được vận chuyển với sức lực giảm đi rất nhiều.
Qua một thời gian di chuyển, ma sát làm mòn khúc gỗ và tạo ra những khe rãnh. Để xử lý hậu quả này, các trục lăn được biến đổi sao cho mỏng ở giữa và dày ở 2 đầu. Về sau 2 đĩa xoay bằng gỗ được nối bằng một trục thẳng đã thay thế trục lăn, và từ đó bánh xe ra đời.
Nói về phát hiện mới tìm thấy ở Slovenia, David Machaiek, chủ nhiệm cuộc triển lãm ở Bảo tàng Owl's Head nói: "Đây thực sự là một phát hiện thú vị. Bánh xe là một trong những phát minh quan trọng nhất của con người. Rõ ràng mọi thứ đều đảo lộn xung quanh bánh xe".
Minh Thi (theo Discovery
Wed Nov 04, 2009 9:28 pm